İstanbul Protokolü

İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için Kılavuz

Bu kılavuz, devletlerin bireyleri işkenceden korumanın en temel unsurlarından birine yani etkili belgelendirme konusuna eğilmesini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Etkili belgelendirme sayesinde işkence ve kötü muamelenin kanıtları gün yüzüne çıkartılarak, suçluların işledikleri fiillerden sorumlu tutulması ve adaletin yerini bulması sağlanabilir. Kılavuzda anlatılan belgelendirme yöntemleri, insan hakları izleme ve soruşturmaları, siyasi iltica başvurusu değerlendirmeleri, işkence altında suçunu “itiraf” eden kişilerin savunulması, işkence görenlerin tedavisinde gereksinimlerin değerlendirilmesi de dahil olmak üzere başka koşullarda da kullanılabilir. Kılavuz ayrıca, işkence kanıtlarını göz ardı etmeye, farklı göstermeye veya tahrif etmeye zorlanan sağlık çalışanlarının durumlarında, sağlık çalışanları ve onlar hakkında hüküm verecek olanlar için de uluslararası bir başvuru kaynağı niteliğindedir.

Son yirmi yıl içinde işkence ve sonuçlarına ilişkin çok şey öğrenildi, ancak bu Kılavuz geliştirilmeden önce işkencenin belgelendirilmesi konusunda uluslararası kurallar mevcut değildi. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için Kılavuz’un (İstanbul Protokolü) amacı, işkence ve kötü muamele gördüğünü öne süren bireylerin değerlendirilmesi, işkence iddialarının incelenmesi ve bu tür bulguların yargı mercilerine, soruşturma yapmakla yükümlü diğer kurumlara raporlanması için uluslararası kuralları belirleyen bir başvuru kaynağı olmaktır. Kılavuz, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesine Kılavuzluk Eden ilkeleri de içermektedir (Bkz. Ek I). Bu ilkeler, işkencenin etkili bir biçimde belgelendirilmesini sağlamak için Devletlerin uyması gereken asgari standartları belirlemektedir. İşkence ve Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele veya Cezanın Etkin Belgelendirilmesi İlkeleri 55/89 sayılı ve 4 Aralık 2000 tarihli BM Genel Kurul kararı ve 2000/43 sayılı ve 20 Nisan 2000 tarihli İnsan Hakları Komisyonu kararına eklenmiş ve her ikisinde de oylanmadan kabul edilmiştir.

Kılavuzun içerdiği kurallar, statik bir metin, statik bir protokol olarak algılanmamalıdır. Kılavuz’da yer alan kurallar, İlkeler bölümünün içerdiği minimum standartların ayrıntılı bir biçimde ele alınmasıyla oluşturulmuştur ve bu kurallar, eldeki kaynaklar makul bir biçimde değerlendirilerek uygulanmalıdır. Kılavuz ve İlkeler, 15 ülkeye dağılmış olan 40 örgüt veya kurumu temsil eden, hukuk, sağlık ve insan hakları alanında çalışan 75’ten fazla uzmanın üç yıllık araştırma, analiz ve taslak metin yazımı çalışmalarının ürünüdür. Bu kılavuz; Şili, Kosta Rika, Danimarka, İngiltere, Fransa, işgal altındaki Filistin toprakları (Gazze), Almanya, Hindistan, İsrail, Hollanda, Güney Afrika, Sri Lanka, Türkiye ve Amerika Birleflik Devletleri’nden gelen adli tıp uzmanları, hekimler, psikologlar, insan hakları gözlemcileri ve avukatların ortak çalışmasıyla tasarlanıp hazırlanmıştır.

İstanbul Protokolü (Türkçe)